ارعاب مجرمان یا رواج خشونت؟ علی کاظمی، قاضی دادگستری

گروه قضایی- نفیسه صباغی: مجازات پاسخ قانون است به مجرمان . بسته به نوع جرم و سابقه کیفری مجرم شرایط مجازات تغییر می کند مانند اجرای حکم در ملاءعام حال شلاق باشد یا اعدام یا حتی معرفی فرد خاطی در محل به عنوان اراذل و اوباش. از دیدگاه برخی حقوقدانان و کارشناسان این‌گونه اعمال مجازات‌ها، جنبه پیشگیری دارد و مجرمان را با ترساندن وادار به عقب‌نشینی می‌کند. ولی بعضی از کارشناسان نظری متفاوت داشته و این گونه مجازات را باعث رواج خشونت در جامعه می دانند. «قانون» در گفت‌وگو با علی کاظمی قاضی دادگستری به بررسی آثار اجرای احکام در ملاء عام پرداخته است.

هدف مجازات، ارعاب است به معنی عام و خاص

علی کاظمی در تحلیل اعمال مجازات در ملاءعام از جمله مجازات اعدام دو مبنای عقلی ونقلی را در نظر گرفت و‌ افزود: در مبنای عقلی می‌توان عنوان کرد هدف مجازات، ارعاب است و ارعاب به معنی عام و خاص. پس اینطور می توان نتیجه گرفت که مردم نسبت به مجازات احساس ترس کنند و این خود باعث پیشگیری در جامعه می‌شود در مبنای نقلی هم در تعدادی از علمای علم حقوق منظور از جزا را صرفا ترساندن و واهمه‌دادن به افراد است .وی در ادامه یک مبنا هم در مباحث شرعی و اسلامی بیان کرد وادامه داد : وقتی مجازات اجرا می‌شود باید جماعتی باشند و بر آن شهادت دهند اما این جماعتی که قرار است شهادت دهند چگونه و چند نفر باید باشند این مشخص نشده که همه مردم باشند یا تعداد خاصی از افراد جامعه کفایت می‌کند، بر همین اساس ما صرف اجرای علنی مجازات‌ها را به انواع مختلف داریم.گاهی اوقات این اجرای علنی، اعدام است، گاهی اوقات تشهیر فرد است یعنی نام افراد مجرم در روزنامه‌ها درج شود.

اجرای این مجازات‌ها تبلیغ شدید خشونت در میان مردم است

این حقوقدان با اشاره به ماده 188 قانون مجازات کیفری که تبصره‌ای دارد‌ مبنی براینکه اعلام اسامی مفسدان اقتصادی منعی ندارد این به معنای تشهیر مفسدان اقتصادی است که در بعضی از کشورها هم این کار انجام می‌شود، تصریح کرد : مثلا در آخر هفته کسانی که تخلف کرده‌اند در شبکه تلویزیون نامشان را اعلام می‌کنند تا دوباره مرتکب این عمل نشوند اما بحث ما مسئله اعدام در ملاء عام و اجرای مجازات‌ها ، مثل شلاق است گاهی اینها خوب هستند و گاهی خیلی بد. کاظمی ادامه داد: یک دیدگاه در مباحث جرم‌شناسان، روانشناسان و جامعه‌شناسان مطرح شده که اجرای این مجازات‌ها تبلیغ شدید خشونت در میان مردم است و در واقع با آن هدف ارعاب به معنای عام و خاص کاملا متفاوت است. نه تنها آن هدف را تامین نمی‌کند بلکه به‌نحوی باعث زمینه‌سازی بحث جرم و ارتکاب در جامعه می‌شود چرا که خشونت و ایجاد روحیه خشن باعث میل به خشونت در مردم می‌شود.

مجازات در ملاءعام حس انتقام‌گیری از جامعه را ایجاد می‌کند

این قاضی دادگستری در ادامه افزود‌: البته این دیدگاه در این چند سال تقویت شده و گاهی هم دیده می‌شود. از این منظر تاثیرات بدی هم روی مجرمان و هم مردم عادی گذاشته است، از طرف دیگر هدف مجازات ارعاب خاص در مورد مجرمان است یعنی مرم باید بترسند. مشاهده شده اجرای مجازات به طور عمومی نه تنها آن فرد مرعوب نکرده بلکه حس انتقام‌گیری نسبت به جامعه در فرد ایجاد شده است و فردعنوان می‌کند وقتی که آبروی من رفت پس دست به هر کاری می‌زنم.

در اسلام، هدف از مجازات ، اصلاح است نه ترساندن

کاظمی با بیان موارد متعددی که از نزدیک با آن مواجه شده اظهار داشت: مثلا وقتی دخترخانمی که چند ضربه شلاق خورده بود و پدر و مادر شاهد گریه او بودند و آبرویش رفته بود در نهایت عنوان می‌کند دست به هر کار خلافی از این به بعد می‌زند. نکته دیگر اینکه هدف ارعاب عام و خاص در مورد بزرگسالان است اما در مورد خردسالان و کودکان افراد زیر 18 سال چگونه است؟ در مورد این افراد هدف‌ جدید آموزش و اصلاح است همان طور که در اسلام، هدف از اعمال مجازات ، اصلاح است و صرفا ترساندن نیست. به همین دلیل ما باید این مسئله را هم بپذیریم که به خاطر ارعاب عام و خاص مجازات علنی اجرا می‌شود.

مجازات‌های علنی برای افراد زیر 18 سال به هیچ‌وجه مناسب نیست

قاضی کاظمی در مورد افراد زیر 18 سال و افراد جوان‌تر این گونه اعدام را صلاح ندانست و خاطر نشان کرد: در مورد کودکان وافراد زیر 18 سال ما مجوز این کار را نداریم واصولا هدف مجازات ، اصلاح جامعه و اصلاح فرد است و این فرد باید تنبیه شود که به دامن جامعه برگردد. از نظر من مجازات‌های علنی برای افراد زیر 18 سال به هیچ‌وجه مناسب نیست درباره این مجازات برای افراد بزرگسال هم باید یک پژوهش جامعی صورت بگیرد چون اظهارات متناقض است. یک فرد از دیدگاه خودش عنوان می‌کند این مجازات باعث کاهش جرم می‌شود و فرد دیگر به هیچ‌وجه این مجازات را باعث کاهش جرم نمی‌داند. جالب است ما در این چند سال مجازات علنی زیادی هم در مورد مواد مخدر و هم موارد دیگر داشته ایم اما آمار دقیقی از بازدارندگی این احکام ارائه نشده‌است. این حقوقدان با بیان اینکه این نوع اعمال مجازات‌ها تاثیر چندانی روی کاهش جرم نداشته‌اند، تاکیدکرد: وقتی ما مسائل اقتصادی و زیربسترهای اجتماعی در برخی مشکلات حقوقی را حل نکنیم این اعدام‌ها نتایجی نداشته همان طور که در بحث مواد مخدر با وجود اعدام‌های زیاد هنوز با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنیم. بنابراین به نظر می‌رسد حتی اگر اعدام در ایجاد ارعاب در جامعه موثر باشد باز هم نتیجه چندانی تا به حال به همراه نداشته و آن هدفی که مد نظر بوده تامین نکرده است چرا که مولفه‌های دیگر هنوز تامین نشده از این جهت باید پژوهش و بررسی شود که این اعدام و این مجازات چه تاثیری روی هم مجرمان هم افراد جامعه داشته است.

آیا مکان‌های فرهنگی جای مناسبی برای اجرای مجازات هستند ؟

وی با بیان اینکه باید نظرسنجی، کارهایی روانشناسی و پزشکی و امثال این‌ها انجام شود که آیا تماشای اعدام‌ها که حتی بعضی اوقات بچه‌های کم سن و سال هم میان تماشاچیان حضور دارند مناسب است و یا با روحیه افراد سازگار است یا خیر؟ ادامه داد: گاهی دیده شده بعضا این اعدام‌ها در مکان‌های فرهنگی مانند خانه هنرمندان یا ورزشگاه‌ها صورت گرفته است. آیا این اماکن فضای مناسبی برای اجرای مجازات هستند؟! گاهی جامعه نسبت به قضیه ابا دارد و مشکلاتی برای جامعه به وجود می‌آید، باید در این زمینه قدم‌های علمی و مبنایی برداشته شود نه اینکه با شعار، باعث روند رو به تزاید برخی جرایم باشیم.

پنج نوع سلب حیات در قانون وجود دارد

کاظمی با بیان این مطلب که ما در قانون پنج نوع مجازات سالب حیات داریم، ادامه داد: یکی از آنها خود اعدام‌هایی است که به خاطر جرایم بازدارنده است. قصاص که متعاقب قتل انجام می‌شود. قلب که مسدودکردن است. رجم یا سنگسار و مجازاتی به نام قتل داریم که خودش با اینکه مجازات است نامش قتل است. این 5 نوع سلب حیات در قانون مجازات آمده است و آیین‌نامه‌ای داریم به نام آیین‌نامه اجرای قصاص و مجازات‌های دیگری که سالب حیات هستند که شرایط و شیوه‌های اعدام را بیان کرده که حتما باید پزشک حضور داشته باشد و چگونه افرادی باید حضور داشته باشند و در چه زمانی باید انجام شود انتخاب نوع مجازات هم با قاضی است. وی در ادامه توضیح داد: باید قضات محترم برای مجازات تمام جوانب و تمامی ملاحظات را در نظر بگیرند و نگذارند این نوع مجازات دستمایه دخالت بیگانگان شود ، بعضی اوقات ممکن است مجازات وهن به نظام باشد یا موردی که در روز مبارزه با اعدام فردی را اعدام کردند و این مطلب را در محافل حقوق بشری اعلام کردند و گفتند جمهوری اسلامی ایران به عمد این کار را انجام داده، در صورتی که هیچ عمدی وجود نداشته و بی‌توجهی به مسائل حاشیه‌ای بوده است. یا فردی را با وجود دستور کتبی رئیس قوه قضاییه مبنی منع اینکار، رجم کردند که این باعث تنش‌هایی در سطح بین‌المللی شد.

قضات ملاحظات نظام را در نظر بگیرند

این قاضی در پایان خاطر نشان کرد: قضات باید ملاحظات نظام را در هم در نظر بگیرند که بازتاب وسیعی در سطح بین‌المللی دارد. ما به صورت ایزوله زندگی نمی‌کنیم بلکه در جامعه بین‌المللی با توجه به مسائل سیاسی و برداشت‌ها و استفاده‌های ابزاری که از حقوق بشر می‌شود سعی می‌کنند دستاویزی داشته باشند برای انزوای جمهوری اسلامی ایران. ما نباید بهانه‌ای به دست آنها بدهیم آنها سعی دارند اسلام خشن دیده شود و وهن به اسلام باشد و این مسائل طوری باید انجام شود که نگذارد ایران تبدیل به قطب اعدام در جهان مطرح شود.